تیسیر الکریم الرحمن (کتاب)

کتاب «تیسیر الکریم الرحمن فی تفیسر کلام المنّان» معروف به «تفسیر السعدى» تألیف عبدالرحمن بن ناصر السعدی (م، ۱۳۷۶ ق) از علمای وهابی سده اخیر، تفسیرى مختصر به زبان عربى در یک مجلد بوده که شامل تمام قرآن مى‌باشد. این تفسیر با عنوان «تفسیر راستین» به فارسی ترجمه شده است.

انگیزه تألیف

مؤلف در مقدمه کتاب خود آورده که هدف او از نگارش این تفسیر این بوده که برخى تفاسیر، اطناب گرایى را پیش گرفته که به رغم ارزش علمى براى خواص، براى عموم ملال آور است، و برخى چنان مختصرند که فقط به حل مسائل لغوى پرداخته، از معنى غفلت کرده‌اند، بدون توجه به این نکته که لفظ وسیله‌اى است براى در نظر گرفتن و بررسى معنا و اصل همان معناى مقصود است. سعى من در این تفسیر بررسى معنا است و از اشتغال به الفاظ و حل معضل آنها دورى گزیدم، زیرا مفسرین دیگر به آن پرداخته‌اند.

محتوای تفسیر

مفسر پیش از آغاز تفسیر سوره حمد، مقدمه‌اى در چند بخش ارائه داده‌ است. در بخش اول هدف از نگارش و شیوه خود را توضیح مى‌دهد، در بخش دوم اصول و کلیاتى درباره تفسیر، فضل قرآن مجید و فوائد مهمى مربوط به تفسیر قرآن از کتاب «بدائع الفوائد» ابن قیم، مطرح نموده و در بخش سوم، به شرح اسماء حسناى خداوند که به تکرار در قرآن آمده‌اند، پرداخته است.

روش مفسر در ارائه مطالب این است که بدون هیچ مقدمه‌اى و بدون اطلاعاتى کلى درباره سوره‌ها، از آیه شروع مى‌کند، بخشى از آیه را برمى‌گزیند و پیرامون معناى آن توضیحاتى مفید و مختصر می دهد، لغات آن را بطور اجمال بیان مى‌دارد، ترکیبات عبارات قرآنى را شرح مى‌دهد، بحث نحوى، اعرابى، اختلاف قرائات و دیگر مباحث علمى در آن دیده نمى‌شود. وی زمینه را با عبارتى مناسب (نه طولانى و نه کاملا مختصر) و روشن ادا مى‌نماید.

مفسر در نقل روایات و آثار مأثور و آراى تفسیرى نیز اختصار را رعایت مى‌نماید اما به منابع هیچ یک از آنها اشاره‌اى نشده است، کما اینکه در مباحث تفسیرى و لغوى نیز مصادر را متعرض نمى‌شود. در مباحث کلامى، به تناسب آیه وارد مى‌شود و مخالفان را نیز رد مى‌نماید و در این موارد بر مذهب سلفى اهل سنت رفتار نموده است. در اختلافات فقهى نیز تعصبى از خود نشان نمى‌دهد و به تفصیل به مسائل فقهى نمى‌پردازد و هیچ نظرى را مستدل نمى‌سازد، بلکه بر اساس مذهب اهل سنت و جماعت تا آنجا که براى فهم آیات لازم بوده به آنها پرداخته است. مفسر در آیات اخلاقی _ تربیتی (مخصوصا قصص قرآنی)، به­ صورت نسبتا مفصل به بحثهای اخلاقی پرداخته و نکات زیادی را از آنها استفاده نموده است.

روش کلى السعدی بر مبناى علماى سلف اهل سنت و اصحاب ابن تیمیه، ابن قیم جوزی و محمد بن عبدالوهاب مى‌باشد.

در نقد این تفسیر گفته شده است: تأکید بر فهم ظاهرگرایانه، مرجعیت نص در مقابل عقل و سطحی­نگری او در آیات، موجب اثبات صفات جسم­گرایانه برای خداوند شده که علاوه بر مخالفت با عقل، با مبنای حجیت روایات سلف نیز ناسازگار است؛ همچنین در آیات ولایت، با چشم­پوشی از روایات معتبرِ بسیار، روشی برخلاف مبانی خود در حجیت روایات پیش گرفته است. آیات فقهی را نیز بدون ذکر دلیل، با تأثیر­پذیری از دیدگاه مذهبی خویش، تفسیر می­ نماید.

وضعیت کتاب

این تفسیر تاکنون چندین نوع چاپ به خود دیده است. نسخه حاضر: نسخه مصحح با اضافات به اشراف دکتر محمد عبدالرحمن مرعشلى و تقریظ سه تن از علماى عربستان سعودى، توسط دار احیاء التراث العربى و مؤسسه التاریخ العربى به طور مشترک در بیروت، به چاپ رسید که نوبت سوم آن به سال ۱۴۲۱ ق، در یک مجلد به قطع وزیرى در ۱۱۳۵ صفحه، انجام گرفته است.

در این نسخه، مصحف شریف در وسط صفحه و تفسیر متناسب با آن هماهنگ شده است. مقدمه‌اى از طرف ناشر به همراه تفریظهاى سه گانه و مقدمه‌اى نیز در شرح حال مصنف، آثار و جایگاه علمى و اخلاقى وى توسط یکى از شاگردان ایشان، ابتداى نسخه حاضر آورده شده است. در پایان آن نیز فهرستى از موضوعات تفسیر بر اساس سوره‌هاى قرآن راهنماى محققان خواهد بود.

کتاب «تیسیر الکریم الرحمن» توسط محمدگل گمشادزهی با عنوان «تفسیر راستین» در سه جلد به فارسی ترجمه شده است.

منابع

• نرم افزار جامع التفاسیر، بخش کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری نور.
• "رهیافتی تحلیلی به آرای تفسیری عبدالرحمن سعدی در تیسیر الکریم الرحمن"، نشریه سلفی‌پژوهی، شماره ۱۱، فروردین ۱۳۹۹.